Hoe sociale angst en mutisme elkaar versterken bij kinderen met selectief mutisme of autisme

Wat is selectief mutisme en hoe verschilt het van andere mutisme stoornissen? 

Selectief mutisme is een angststoornis waarbij een kind niet in staat is om in bepaalde sociale situaties te spreken, ondanks dat het thuis of in andere situaties en vertrouwde plekken wel gewoon kan praten. Selectief mutisme komt vaak voor in situaties waarin het kind zich ongemakkelijk of angstig voelt, bijvoorbeeld op school of in de aanwezigheid van onbekenden. Deze kinderen durven alleen te praten met familieleden of mensen die ze goed kennen. Ze hebben een normaal taalbegrip en ontwikkelen zich verder normaal, maar spreken in een onbekende situatie kan voor hen te beangstigend zijn.

Het is belangrijk om te begrijpen dat het kind niet bewust kiest om stil te blijven; het kind ervaart een sterke innerlijke blokkade om te spreken. Met de juiste therapie en veel geduld kan een kind met selectief mutisme vaak leren om deze angst geleidelijk te overwinnen en in meer situaties vrijer te communiceren.

Autisme, mutisme stoornissen en selectief mutisme: wat is het verband? 

Volgens het officiële classificatiesysteem ‘Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders’ (DSM) kunnen de symptomen en gedragingen van autisme en selectief mutisme niet tegelijkertijd voorkomen. Selectief mutisme lijkt vaak op autisme omdat het gedrag soms kan overlappen, daarom is het belangrijk om de verschillen goed te observeren en begrijpen.

Selectief mutisme: Symptomen herkennen en begrijpen

Het kan moeilijk zijn om het autisme spectrum stoornis te onderscheiden van selectief mutisme omdat kinderen met beide stoornissen moeite hebben in sociale situaties. Echter verschillen de redenen achter hun gedrag. Kinderen met selectief mutisme, vertonen in bepaalde situaties buitenshuis gedrag dat veel op autisme lijkt, zoals:

• Weinig oogcontact 
• Een vlakke gezichtsuitdrukking 
• Teruggetrokkenheid 
• Gespannen lichaamshouding 

Thuis kan hun gedrag toch heel anders zijn, waardoor de diagnose selectief mutisme kan worden verward en autisme onterecht kan worden gesteld. Bij kinderen met selectief mutisme kunnen deze gedragingen veranderen wanneer het kind minder angstig is. Een juiste diagnose kan dus pas worden gesteld na behandeling van de angstklachten. 

Kenmerken van autisme

Na jaren wereldwijd intensief onderzoek naar autisme, is nog altijd niet helemaal duidelijk wat autisme nou precies is. Er bestaat geen biomarker voor autisme, wat betekent dat het niet kan worden vastgesteld door middel van een bloedtest of DNA-analyse.

Een diagnose wordt daarom nog steeds gesteld op basis van gedragskenmerken. Omdat het gedrag van kinderen met autisme soms sterk lijkt op dat van kinderen met selectief mutisme, maakt dit het onderscheid tussen deze twee aandoeningen extra uitdagend. Hier zijn een aantal kenmerken van autisme die kinderen met selectief mutisme niet vertonen:

• Repetitief gedrag en zintuiglijke gevoeligheid
• Beperkte of afwezige non-verbale communicatie
• Moeite met het oppikken kan sociale signalen
• Informatie niet kunnen filteren en integreren

Kinderen met autisme hebben vaak moeite met het oppikken van sociale signalen en te reageren zoals andere kinderen dat doen. Selectief mutisme betekent dat een kind niet in alle situaties durft te spreken, hoewel het fysiek wel in staat is om te praten. Het probleem ligt meer bij praten in bepaalde situaties; het is geen gebrek aan vaardigheden in sociale communicatie, maar eerder het gevolg van extreme verlegenheid of angst.

Is mutisme anders dan selectief mutisme? 

Mustisme is een aandoening waarbij iemand niet kan spreken. Er zijn meerdere vormen van mutisme stoornissen, waarvan selectief mutisme er één is. Dit kan tijdelijk zijn, zoals selectief mutisme bij kinderen in bepaalde sociale situaties, of het kan een symptoom zijn van een onderliggende medische of psychische stoornis. De behandeling van mutisme hangt af van de oorzaak en kan variëren van therapie tot medische behandeling.

De verschillende mutisme stoornissen begrijpen

Selectief mutisme is een angststoornis die ervoor zorgt dat kinderen niet kunnen praten in bepaalde sociale situaties, zoals op school of in het openbaar. Het kind spreekt in een vertrouwde omgeving vaak wel, maar in onbekende of stressvolle situaties ervaren ze angst die hen tegenhoudt.

Psychogeen mutisme wordt veroorzaakt door psychologische trauma, zoals een ingrijpende gebeurtenis, emotionele stress of angststoornissen. Het kan ook ontstaan als gevolg van bepaalde psychiatrische aandoeningen.

Als je een trauma ervaart, is er ondersteuning beschikbaar. Bezoek onze Nu Hulp Krijgen pagina voor meer resources.

Neurologisch mutisme ontstaat wanneer er schade is aan de hersenen, bijvoorbeeld door een beroerte, hersenletsel of een tumor. Deze vorm van mutisme kan tijdelijk of blijvend zijn, afhankelijk van de mate van hersenschade.

Electief mutisme is wanneer iemand uit eigen keuze besluit niet te spreken, bijvoorbeeld als vorm van protest of zelfexpressie.

Hoe weet ik of mijn kind niet simpelweg verlegen is of sociaal selectief vermijdend is?

Het is normaal dat kinderen af en toe verlegen zijn in nieuwe of onbekende situaties, maar bij selectief mutisme is er vaak meer aan de hand. Een verlegen kind kan zich ongemakkelijk voelen in nieuwe situaties en zal vaak gewoon wat stiller zijn, maar het zal meestal wel kunnen praten als het zich op zijn gemak voelt. Verlegenheid gaat vaak vanzelf over naarmate kinderen ouder worden en meer sociale ervaring opdoen. Als je twijfelt of je kind meer dan alleen verlegen is, kan het nuttig zijn om met een deskundige te praten voor een betere beoordeling en eventuele ondersteuning.

Selectief mutisme herkennen

Een kind met selectief mutisme kan drastisch van gedrag veranderen afhankelijk van de situatie. Het kind spreekt consequent niet en ervaart vaak intense angst of spanning in sociale situaties. Deze angst is meer dan gewoon verlegenheid; het is een blokkade die hen verhindert om te praten. Het kind zal zich terugtrekken, interactie vermijden of zelfs fysieke symptomen zoals zweten of trillen vertonen.

Als een kind praat in een vertrouwde omgeving, maar in andere situaties stil blijft, kan dit een duidelijk teken zijn van selectief mutisme. Bij selectief mutisme kan het probleem ook langer aanhouden en zelfs verergeren zonder de juiste ondersteuning of behandeling. 

Is het kind met selectief mutisme anders dan andere kinderen?

Een kind met selectief mutisme kan zich anders voelen omdat de angst die het ervaart niet alleen invloed heeft op hun vermogen om te spreken, maar ook op hun sociaal functioneren en ontwikkeling. In tegenstelling tot verlegen kinderen die zich ongemakkelijk kunnen voelen, voelt het kind met selectief mutisme een intense blokkade die hen in verschillende situaties gevangen houdt. Dit kan hun zelfvertrouwen en sociale vaardigheden belemmeren, wat op langere termijn gevolgen kan hebben voor hun relaties met andere kinderen en volwassenen.

Daarnaast kan het kind zich anders voelen dan hun leeftijdsgenoten, omdat ze zich niet in staat voelen om deel te nemen aan gesprekken of groepsactiviteiten. Dit kan leiden tot isolatie, frustratie, en zelfs depressieve gevoelens als het niet tijdig wordt aangepakt. Het kind is niet bewust stil om aandacht te trekken of te ontsnappen aan sociale situaties, maar ervaart een echte emotionele blokkade.

Omgaan met selectief mutisme, tips voor ouders van selectief stille kinderen

Het kan voor ouders moeilijk zijn om te zien dat hun kind moeite heeft met praten in bepaalde situaties. Gelukkig zijn er wel manieren waarop ouders hun kind kunnen helpen om deze angst te verminderen. Hier zijn enkele tips:

Creëer een veilige omgeving: Zorg voor een rustige, veilige omgeving waar het kind zich op zijn gemak voelt. Vermijd druk in sociale situaties en geef het kind de tijd die het nodig heeft.

Bouw kleine stappen op: Moedig het kind aan om in zijn eigen tempo kleine stappen te nemen, bijvoorbeeld door te beginnen met fluisteren of non-verbale communicatie te gebruiken, zoals gebaren, schrijven of een tekenbord. 

Werk samen met deskundigen: Een kinderpsycholoog kan helpen bij het verminderen van de angst en het ontwikkelen van communicatiestrategieën door middel van gedragstherapie. 

Blijf positief en geduldig: Het is belangrijk om geduldig te zijn en het kind niet te dwingen om te praten. Als het kind een stap zet om iets te zeggen, zelfs als het zacht of non-verbaal is, geef dan positieve feedback. Dit versterkt het gedrag en helpt het kind zich minder angstig te voelen.

Hoe kun je het kind met selectief mutisme ondersteunen bij dagelijkse taken

Kinderen met selectief mutisme kunnen het moeilijk vinden om dagelijkse taken te voltooien die communicatie vereisen, zoals het vragen om hulp of deelnemen aan groepsactiviteiten. 

Een duidelijke structuur en routine kunnen veel verschil maken. Door voorspelbaarheid en een vast schema te bieden, voelt een kind zich veiliger en minder overweldigd. Vooral in situaties waarin communicatie wordt verwacht, kun je de dag bijvoorbeeld beginnen met voorspelbare, eenvoudige taken, zoals het verzamelen van hun schoolspullen of een moment van rust na school. Dit helpt hen te wennen aan de dag en zich veiliger te voelen.

Het opbouwen van nieuwe gewoonten kan ook helpen bij het leren omgaan met stressvolle situaties. Vraag het kind eerst iets eenvoudigs te doen in een vertrouwde omgeving, zoals thuis met een familielid. Zodra dit comfortabel aanvoelt, kan er stapsgewijs worden gewerkt aan moeilijkere taken in een minder vertrouwde omgeving. Door iedere stap succesvol af te ronden, wordt de drempel voor nieuwe situaties lager.

Met selectief mutisme leven

Met selectief mutisme leven kan een uitdaging zijn, maar het is mogelijk om met geduld, begrip en ondersteuning vooruitgang te boeken. Het kind kan zich beter ontwikkelen als het wordt geholpen om zijn angsten langzaam te overwinnen, zonder dat het onder druk wordt gezet om te spreken. Door in kleine stappen te werken naar doelen, positieve ervaringen te creëren en samen met deskundigen te werken, kan het kind leren omgaan met selectief mutisme en uiteindelijk meer zelfvertrouwen krijgen in sociale situaties.

Therapie voor kinderen met selectief mutisme: wat zijn de mogelijkheden?

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een van de meest effectieve behandelingen en helpt kinderen met selectief mutisme om stap voor stap minder angstig te worden in situaties waarin ze moeten praten. Cognitieve gedragstherapie richt zich op het veranderen van de negatieve gedachten die hun spraakblokkade veroorzaken en geeft hen strategieën om stap voor stap meer zelfvertrouwen op te bouwen. Tegenwoordig is deze therapie ook online te volgen, wat voor veel kinderen vaak makkelijk is. Ze kunnen dan vanuit huis aan hun angst werken.

Speciale online begeleiding voor kinderen met selectief mutisme

Tijdens online therapie helpt een therapeut het kind om in kleine stappen te oefenen met communicatie, zonder de druk van een echte situatie met onbekende mensen. Dit kan bijvoorbeeld door non-verbale communicatie of het zachtjes oefenen van spreken. Met behulp van spelletjes, oefeningen en feedback leert het kind stap voor stap minder bang te zijn om te praten.

Voor veel kinderen met selectief mutisme biedt dit een effectieve en laagdrempelige weg om hun angst voor spreken te overwinnen. Omdat het kind in een veilige, vertrouwde omgeving is, voelt het zich vaak meer op zijn gemak. Het maakt therapie toegankelijker en biedt ouders de kans om betrokken te blijven in het proces.