Wanneer wordt hulp bij zelfdoding of euthanasie overwogen door een arts?

In sommige gevallen kunnen artsen een patiënt helpen sterven. Dit noemen we euthanasie of begeleide zelfdoding. Een arts mag dit enkel doen als een patiënt hierom verzoekt en de arts voldoet aan de vereisten van de wet. Het is altijd de verantwoordelijkheid van de patiënt alleen, en zonder invloed van anderen, om euthanasie aan te vragen bij een arts.

Wat is het verschil tussen euthanasie en hulp bij zelfdoding

Wat het verschil maakt tussen euthanasie en hulp bij zelfdoding is wie de handeling uitvoert. Bij hulp bij zelfdoding verstrekt de arts de patiënt de benodigde medicatie, maar voert de patiënt zelf de laatste handeling uit. Bij euthanasie, of levensbeëindiging op verzoek, dient de arts de benodigde medicatie rechtstreeks toe aan de patiënt. Hoewel beide methoden onder strikte voorwaarden plaatsvinden en hetzelfde doel hebben, namelijk een waardig einde maken aan ondraaglijk en uitzichtloos lijden, wordt het onderscheid vaak gemaakt op basis van de mate van betrokkenheid van de arts tijdens de handeling.

Bij de euthanasiewet staat weloverwogen verzoek van de patiënt en het zorgvuldige oordeel van de arts euthanasie centraal. Arts artsen moeten zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid en zorgvuldig afwegen of aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan.

Bij begeleide zelfdoding verstrekt de arts de noodzakelijke medicatie, maar het is de patiënt zelf die de medicatie inneemt, bijvoorbeeld door orale toediening. Het is dus de patiënt die de beslissing zelf neemt, maar de arts is aanwezig in een begeleidende en ondersteunende rol.

Ook al vinden beide methoden onder strikte voorwaarden plaats en is het doel hetzelfde, namelijk een menswaardig einde maken aan een ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Toch wordt het onderscheid vaak gemaakt door de mate van betrokkenheid van de arts bij de uitvoering.

Wettelijke vereisten voor euthanasie

Euthanasie dient zorgvuldig te worden overwogen en er zijn wettelijke regels en voorwaarden voor euthanasie zoals vastgelegd in de wet toetsing levensbeëindiging. Bijvoorbeeld dat er sprake moet zijn van ondraaglijk lijden, en op het moment van de uitvoering moet je wilsbekwaam en helder zijn. Daarnaast kan het openbaar ministerie, in sommige gevallen, betrokken zijn bij het toezicht op de naleving van de wet.

Dit zijn de 6 voorwaarden voor euthanasie:

Weloverwogen en vrijwillig verzoek

Het moet gaan om een zelfstandig schriftelijk euthanasieverzoek van de patiënt tot euthanasie, volledig vrijwillig en zonder dwang. Deze aanvraag moet meerdere keren en consequent worden geuit, zodanig dat de arts er zeker van kan zijn dat het om een bewuste en vrijwillige keuze gaat.

Wanhopig en niet te verdragen lijden

Het moet gaan om ondraaglijk en onomkeerbaar lijden. De lichamelijke of psychische pijn van de patiënt is dusdanig ernstig dat deze niet op een verdraagzame en effectieve manier te verlichten is. Dit moet zorgvuldig door de arts met de patiënt worden besproken.

Informatie over de vooruitzichten

Het is aan de arts om de patiënt volledig en op een duidelijke wijze te informeren over zijn of haar medische situatie, vooruitzichten en mogelijke behandelingsopties. Er kan pas een verzoek om euthanasie in overweging worden genomen als de patiënt goed is geïnformeerd.

Geen redelijke alternatieve oplossing

Het is noodzakelijk dat er geen andere wenselijke en aanvaardbare optie is om het lijden bij de patiënt te verlichten. Met andere woorden, alle verschillende medische en palliatieve behandelingen zijn onderzocht of al besproken en zijn niet effectief of niet geschikt gebleken.

Consultatie van een onafhankelijke arts

Om te beoordelen of aan alle wettelijke vereisten is voldaan, moet een tweede onafhankelijke arts worden geraadpleegd. Deze arts moet een objectieve beoordeling van de situatie geven en verifiëren of de toepassing en de omstandigheden voldoen aan de wettelijke en de medische criteria.

Zorgvuldige medische uitvoering

Euthanasie moet zorgvuldig en volgens medische richtlijnen worden uitgevoerd, dit wordt gecontroleerd door de inspectie gezondheidszorg om te waarborgen dat aan alle wettelijke eisen is voldaan. Met andere woorden: de arts gebruikt de juiste medicatie, meestal via intraveneuze toediening, documenteert het proces goed en zorgt ervoor dat de patiënt en zijn naasten maximale begeleiding krijgen. Na de uitvoering wordt alles ook gecontroleerd door de gemeentelijke lijkschouwer, die de omstandigheden rondom de dood van de patiënt onderzoekt, en te bekijken of alles in regel is met de wet.

Rol van artsen en psychiaters

In Nederland speelt de behandelend arts euthanasie een centrale rol als zorgverlener wanneer een patiënt mondeling of schriftelijk om euthanasie vraagt. Het scenario voor euthanasie door een arts vereist minstens één extra onafhankelijk overleg, vaak door een psychiater of andere hulpverleners, die het verzoek en de patiënt beoordeelt en vervolgens een formeel oordeel velt. Beide artsen moeten het verzoek grondig met de patiënt bespreken, beoordelen of aan alle criteria is voldaan en een relatie van absoluut vertrouwen opbouwen voordat ze verder gaan.

Als er sprake is van psychisch lijden of een psychiatrische stoornis, is het onontbeerlijk dat een psychiater bij het proces wordt betrokken. Psychiaters zorgen ervoor dat het verzoek van de patiënt volledig vrijwillig en weloverwogen is en dat de patiënt de prognose volledig begrijpt. De aanwezigheid van twee artsen versterkt de verantwoordingsplicht en transparantie en zorgt ervoor dat aan alle zorgvuldigheidscriteria wordt voldaan.

Wanneer kan een patiënt euthanasie krijgen

Als de patiënt een volwassene is die zelf beslissingen kan nemen op het gebied van euthanasie, zijn de regels van toepassing die in de euthanasiewet staan. Deze wens is uit eigen vrije wil gedaan, na een zorgvuldige afweging en uiteraard onder geen enkele dwang van andere personen. Er is geen uitzicht op herstel voor de patiënt en de patiënt ervaart een intens lichamelijk of geestelijk lijden dat niet meer te verhelpen is. Ook is er geen uitzicht op genezing. Dit lijden is het gevolg van een ernstige ziekte of verwondingen die niet meer te genezen zijn en de zorgvuldigheidseisen uit de wet strikt moeten worden nageleefd. 

De officiële naam van de wet is “Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding”, die uit verschillende onderdelen A en bepalingen bestaat waarin is vastgelegd wanneer een arts zorgvuldig en rechtmatig mag handelen.

Een verzoek om euthanasie kan ook gebaseerd zijn op een eerder opgestelde wilsverklaring, maar alleen als de patiënt in een onomkeerbare coma verkeert. In complexe gevallen kan advies van een Expertisecentrum Euthanasie nodig zijn. Deze centra bieden gespecialiseerde kennis en ervaring bij het beoordelen van complexe verzoeken.

Indien de regels niet volgens de wet worden nageleefd kan dit strafbaar zijn voor de betrokken arts.

Psychisch lijden en bijzondere situaties

Euthanasie is alleen toegestaan voor patiënten wier toestand ondraaglijk lijden veroorzaakt, zonder uitzicht op verbetering. Deze toestand moet een medische dimensie hebben, met inbegrip van aandoeningen die onder de psychiatrie vallen. Dit kan het geval zijn bij sommige somatische ziekten zoals kanker of hart- en vaatziekten, maar ook bij een psychische aandoening die een toestand van uitzichtloos psychisch lijden kan veroorzaken, zoals dementie of chronische posttraumatische stressstoornis. De arts en de patiënt moeten ervan overtuigd zijn dat er, gezien de situatie van de patiënt, geen redelijke andere oplossing is.

Bij hulp bij zelfdoding neemt de patiënt het initiatief om een einde aan zijn leven te maken met behulp van door de arts verstrekte medicatie. De arts houdt toezicht en de patiënt neemt zelf de medicatie, maar de zelfdoding vindt volledig plaats door toedoen van de patiënt zelf. 

Overwegingen met betrekking tot patiënten en naasten

Wanneer een patiënt een duidelijk geschreven verzoek om euthanasie indient, reiken de gevolgen hiervan veel verder dan alleen het individu, aangezien deze situatie ook psychologische gevolgen kan hebben voor familie, vrienden en nabestaanden. Artsen zijn verplicht om de aanleiding voor het verzoek grondig te onderzoeken, ervoor te zorgen dat de patiënt zijn situatie en diens vooruitzichten volledig begrijpt, en te bevestigen dat er geen beter alternatief bestaat. Het verzoek moet mondeling worden gedaan en wordt meestal schriftelijk bevestigd om duidelijkheid te scheppen, misverstanden te voorkomen en om te bewaren voor toekomstig gebruik als de toestand van de patiënt snel verslechtert.

Er wordt ook rekening gehouden met de mogelijke emotionele impact op de naaste familieleden van de patiënt. Hoewel de uiteindelijke beslissing bij de patiënt ligt, betrekken veel artsen, met toestemming van de patiënt, familieleden bij het proces om hen te helpen zich voor te bereiden op een mogelijk overlijden en het leed te verminderen. Deze gesprekken helpen alle partijen om hun angsten en verwachtingen te uiten en bieden emotionele steun. Deze input wordt meegenomen in de algehele beoordeling van de arts, waardoor transparantie, respect en afstemming op de waarden van de patiënt worden gewaarborgd.

Toetsingscommissies en toezicht

Nadat euthanasie is uitgevoerd, onderzoekt de gemeentelijke patholoog het overlijden en stuurt een gedetailleerd rapport, samen met de documentatie van de arts, naar een regionale toetsingscommissie voor euthanasie. Deze stap zorgt voor extra toezicht. De regionale commissie beoordeelt elk geval om ervoor te zorgen dat aan alle wettelijke criteria is voldaan, wat het vertrouwen van het bestuur ondersteunt. De samenstelling van de leden van de commissie bestaat uit ervaren artsen en juridische en ethische deskundigen, waardoor een pluralistisch en onafhankelijk perspectief wordt gewaarborgd. Alle artsen die euthanasie uitvoeren, hebben de verantwoordelijkeheid om hiervan meldingen te maken. Elke arts moet een kennisgeving van de procedure en gedetailleerde documentatie indienen.

De commissie houdt toezicht op patronen, publiceert jaarverslagen en kan disciplinaire maatregelen aanbevelen of nemen als niet aan de normen wordt voldaan. Dit systeem zorgt voor verantwoordingsplicht en geeft patiënten, familieleden en de samenleving de zekerheid dat het proces op integere wijze wordt afgehandeld.

Wat zijn de wettelijke vereisten voor artsen

Er moeten onafhankelijk van elkaar twee artsen zijn die de medische situatie beoordelen. Ook moet de arts de patiënt naar behoren informeren over de situatie waarin de patiënt zich bevindt en over de alternatieven, bijvoorbeeld in de vorm van een palliatieve behandeling. Tussen het verzoek om euthanasie en het moment van de uitvoering moet ten minste een maand zitten, tenzij de situatie snel achteruitgaat. Aan het einde van de euthanasieprocedure wordt alles gedetailleerd geregistreerd en gecontroleerd door een comité om er zeker van te zijn dat de wet werd nageleefd.

Rol van een tweede arts bij euthanasie of zelfdoding

Een tweede arts moet nagaan in hoeverre er sprake is van een uitzichtloze situatie waarin de patiënt ondraaglijk lijdt en geen verlichting mogelijk is. Ook moet deze arts onderzoeken in hoeverre aan alle wettelijke voorwaarden, bijvoorbeeld de vrijwilligheid van het verzoek, voldoet. Pas wanneer beide artsen instemmen, kan er overgegaan worden tot euthanasie.

De stadia van het euthanasieproces

De rol van verenigingen en stichtingen

In de context van euthanasie spelen verenigingen en gespecialiseerde stichtingen een belangrijke rol bij het verstrekken van betrouwbare informatie en ondersteuning aan patiënten, zorgverleners en familieleden. De Nederlandse vereniging en stichting dragen bij aan kennis en bewustwording rond het thema. Hun bestuur bestaat vaak uit medische professionals, ethici en patiëntenvertegenwoordigers die hulpmiddelen ontwikkelen, trainingen geven en beste praktijken promoten. Ze bieden ondersteunende diensten, hulplijnen, discussiefora en educatief materiaal voor mensen die zich verdiepen in de mogelijkheden rond het levenseinde. Samenwerking met zorginstellingen, regelgevende instanties en andere stichtingen vergroot het begrip bij het publiek en steun aan de patiënten. Verenigingen houden artsen op de hoogte van procedures en expertise, zodat iedereen die bij het proces betrokken is, ondersteuning krijgt.

Hulp bij euthanasie door middel van online therapie

Voor mensen die kampen met gevoelens van hopeloosheid of die overwegen om euthanasie aan te vragen, kan online therapie een waardevolle stap zijn. Therapie kan helpen bij het ordenen van gedachten, meer inzicht krijgen in emoties en het onderzoeken van alternatieve opties. Bovendien kan een therapeut helpen om doordachte keuzes te maken en een moeilijke tijd door te komen.

BetterHelp heeft therapeuten met ervaring in het omgaan met complexe levensvraagstukken. Een gesprek kan inzichten of een gevoel van opluchting geven, zelfs als de situatie moeilijk aanvoelt.