Wat verstaan we onder psychotisch gedrag? Hallucinaties en andere symptomen van een psychose

Een psychose is een toestand waarbij iemand de realiteit anders ervaart dan de mensen om zich heen. Dit kan zich uiten in hallucinaties (zoals stemmen horen of dingen zien die er niet zijn), paranoïde wanen (overtuigingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid), en onsamenhangende spraak of gedachten. Mensen die een psychose doormaken, kunnen hierdoor in de war raken en moeite hebben om dagelijkse taken uit te voeren of sociale contacten te onderhouden.

Psychoses kunnen voorkomen bij verschillende psychotische stoornissen, zoals schizofrenie of een bipolaire stoornis. De oorzaken variëren van genetische aanleg en stress tot drugsgebruik en onderliggende psychische klachten. Hoewel een eerste psychose vaak als een traumatische ervaring wordt gezien, is herstel zeker mogelijk met de juiste hulp en ondersteuning. Maar welke rol speelt therapie in het herstelproces en hoe kan dit bijdragen aan het verbeteren van de mentale gezondheid?

Wat is een psychose en wat verstaan we onder psychotisch gedrag?

Een psychose is geen ziekte op zich, maar een symptoom van verschillende psychotische stoornissen. Het betekent dat iemand de werkelijkheid op een andere manier ervaart dan de mensen om hen heen. Dit kan tijdelijk zijn, bijvoorbeeld na extreme stress of slaapgebrek, maar ook chronisch bij langdurige psychische klachten.

De definitie van een psychose

De kern van een psychose is een verstoorde realiteitsbeleving. Dit kan zich op verschillende manieren uiten:

• Hallucinaties: Het waarnemen van dingen die er niet zijn, zoals het horen van stemmen, het zien van schimmen of het voelen van aanrakingen zonder fysieke oorzaak.
• Wanen: Sterke overtuigingen die niet stroken met de realiteit, zoals paranoïde wanen, waarbij iemand denkt dat hij of zij achtervolgd of bedreigd wordt.
• Cognitieve symptomen: Moeite met concentratie, geheugenproblemen en problemen met logisch redeneren.
• Emotionele en gedragsveranderingen: Angst, depressie, isolatie en moeite met sociale contacten.

Hoe een psychose invloed heeft op de realiteitsbeleving

Tijdens een psychose kan de wereld overweldigend en onbegrijpelijk aanvoelen. Wat voor anderen logisch is, kan voor iemand met een psychose verwarrend of zelfs bedreigend zijn. Dit kan leiden tot angst, onzekerheid en sociaal isolement.

Welke symptomen horen bij een psychose?

Een psychose kent verschillende soorten symptomen, die kunnen worden onderverdeeld in drie categorieën:

1. Positieve symptomen: Dit zijn toevoegingen aan de realiteitsbeleving, zoals hallucinaties, paranoïde wanen en onsamenhangende spraak.
2. Negatieve symptomen: Dit omvat het verlies van normale functies, zoals moeite met emoties tonen, motivatieverlies en verminderde sociale contacten.
3. Cognitieve symptomen: Problemen met geheugen, aandacht en logisch denken, waardoor alledaagse taken moeilijk worden.

Hallucinaties en wanen

Hallucinaties en wanen zijn typische kenmerken van een psychose. Ze kunnen invloed hebben op iemands gedrag en gevoelens en maken het moeilijk om realiteit en verbeelding te onderscheiden.

• Hallucinaties: Hierbij neemt iemand dingen waar die er niet zijn. De meest voorkomende hallucinatie is stemmen horen, maar mensen kunnen ook beelden zien, geuren ruiken of aanrakingen voelen die niet echt zijn.
• Wanen: Dit zijn overtuigingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid, zoals paranoïde wanen (bijvoorbeeld denken dat iemand je achtervolgt).

Negatieve symptomen van een psychose

Negatieve symptomen verwijzen naar het verlies van bepaalde mentale en emotionele functies. Negatieve symptomen worden vaak over het hoofd gezien, omdat ze subtieler zijn en minder direct zichtbaar, maar ze kunnen een grote impact hebben op het dagelijks leven en het herstelproces bemoeilijken. Hierdoor kunnen taken die voorheen vanzelfsprekend waren, zoals werken, studeren of het onderhouden van sociale contacten, ineens overweldigend of zelfs onmogelijk lijken.

Het verschil tussen positieve en negatieve symptomen

Waar negatieve symptomen zorgen voor een afname van normale functies, zorgen positieve symptomen juist iets toe aan de beleving. Positieve symptomen zijn ervaringen die er normaal gesproken niet zijn, zoals hallucinaties, paranoïde wanen en onsamenhangende spraak. Een veelvoorkomend positief symptoom is stemmen horen, waarbij iemand geluiden of stemmen waarneemt die anderen niet kunnen horen. Ook kunnen mensen met psychotische stoornissen geloven dat ze speciale krachten hebben, dat ze worden achtervolgd of dat er een verborgen boodschap in alledaagse gebeurtenissen zit. Deze ervaringen kunnen beangstigend en verwarrend zijn en maken het voor de persoon moeilijk om te onderscheiden wat echt is en wat niet. Omdat deze positieve symptomen zo ingrijpend zijn, trekken ze vaak meer aandacht dan negatieve symptomen, waardoor de impact van beide niet altijd even goed wordt herkend.

Wat zijn mogelijke oorzaken van een psychose?

Biologische factoren en erfelijkheid van een psychose

Genetische aanleg kan een belangrijke rol spelen bij het ontwikkelen van psychotische stoornissen. Als een direct familielid, zoals een ouder of broer/zus, een psychotische stoornis heeft, is de kans groter dat iemand zelf ook gevoelig is voor psychische klachten. Dit betekent echter niet dat erfelijkheid op zichzelf een psychose veroorzaakt; vaak zijn er ook externe factoren nodig om een eerste psychose te triggeren. Naast genetische aanleg kan een verstoring in de hersenchemie, met name in de dopaminebalans, bijdragen aan het ontstaan van psychotische symptomen, zoals hallucinaties en paranoïde wanen. Daarnaast kunnen neurologische afwijkingen of complicaties tijdens de geboorte, zoals zuurstoftekort, de kwetsbaarheid verder vergroten.

Stress, trauma en drugs als triggers voor het ontwikkelen van een psychose

Naast biologische factoren kunnen omgevingsfactoren een grote invloed hebben op het ontstaan van een psychose. Langdurige stress, traumatische ervaringen en een instabiele leefomgeving kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van psychische klachten, die uiteindelijk kunnen uitmonden in een psychose. Vooral ingrijpende gebeurtenissen, zoals mishandeling, verlies van een dierbare of ernstige werk- en prestatiedruk, kunnen de mentale balans verstoren. Daarnaast is bekend dat drugs zoals cannabis, LSD of amfetamine een eerste psychose kunnen uitlokken, vooral bij mensen die al een genetische kwetsbaarheid hebben. Dit risico is het grootst in de vroege volwassenheid, een periode waarin de hersenen nog in ontwikkeling zijn en gevoeliger zijn voor externe prikkels.

Hoe herken je een psychose bij jezelf of bij een ander?

Vroege signalen kunnen subtiel beginnen en worden soms verward met stress, vermoeidheid of depressie. Toch kunnen bepaalde veranderingen wijzen op een naderende psychose:

• Toenemende psychische klachten, zoals verwarring en extreme angst.
• Stemmen horen of het idee hebben dat er verborgen boodschappen in alledaagse gebeurtenissen zitten.
• Paranoïde wanen, zoals de overtuiging dat anderen je kwaad willen doen.
• Moeite met sociale contacten, zoals terugtrekgedrag en wantrouwen.

Subtiele en duidelijke signalen van een psychose

In het beginstadium van een psychose kunnen de symptomen moeilijk te herkennen zijn, omdat ze zich geleidelijk ontwikkelen. Subtiele signalen zijn onder andere:

• Toenemende psychische klachten, zoals verwarring, extreme angsten of prikkelbaarheid.
• Het gevoel dat je hoort soms dingen die anderen niet waarnemen, zoals gefluister of geluiden die er niet zijn.
• Veranderingen in sociale contacten, zoals plotseling terugtrekgedrag, wantrouwen of het gevoel dat anderen je kwaad willen doen.

Omdat een persoon die een psychose doormaakt zich vaak niet bewust is van de ernst van de situatie, is het belangrijk dat mensen in de omgeving alert zijn op deze veranderingen. Hoe eerder een psychose wordt herkend, hoe groter de kans op een effectieve behandeling en herstel.

Kun je herstellen van een psychose?

Een psychose kan een ingrijpende ervaring zijn, maar met de juiste behandeling en ondersteuning kunnen veel mensen herstellen. Herstel betekent niet altijd dat alle symptomen volledig verdwijnen, maar wel dat iemand weer grip krijgt op het dagelijks leven en leert omgaan met de gevolgen van een psychose. Het herstelproces verschilt per persoon: sommigen herstellen volledig en krijgen nooit meer een psychose, terwijl anderen terugkerende psychotische klachten ervaren en leren omgaan met de kwetsbaarheid. Belangrijke factoren die bijdragen aan herstel zijn:

• Vroege herkenning en behandeling: Hoe eerder een psychose wordt gediagnosticeerd en behandeld, hoe beter de vooruitzichten.
• Psychologische ondersteuning: Therapie kan helpen bij het verwerken van de ervaring en het herkennen van risicosignalen.
• Sociale steun: Familie en vrienden spelen een grote rol bij het bieden van stabiliteit en emotionele steun.
• Leefstijl en zelfzorg: Regelmatig slapen, gezond eten en stressmanagement helpen om de mentale gezondheid stabiel te houden.

Heb je zelf last van symptomen zoals hallucinaties of negatieve symptomen? Of maak je je zorgen over iemand anders?

Kom in contact met een therapeut

Hoe wordt een psychose behandeld?

Een psychose kan goed behandeld worden met een combinatie van medicatie, therapie en sociale ondersteuning. De behandeling is erop gericht om de symptomen te verminderen, de persoon te helpen beter te functioneren in het dagelijks leven en terugval te voorkomen.

• Antipsychotica: Antipsychotische medicatie wordt vaak voorgeschreven om positieve symptomen, zoals hallucinaties en paranoïde wanen, te verminderen. Deze medicijnen beïnvloeden de dopaminebalans in de hersenen en helpen de realiteitsbeleving te stabiliseren.
• Psychotherapie: Gesprekstherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), helpt mensen om hun gedachten en emoties beter te begrijpen en te verwerken.
• Online therapie: Online therapie wordt steeds vaker ingezet als een laagdrempelige en toegankelijke manier om psychische klachten te behandelen, inclusief psychotische stoornissen. 
• Steun vanuit de omgeving: Familie en vrienden spelen een belangrijke rol bij herstel, omdat ze fungeren als steunnetwerk.
• Leefstijl en zelfzorg: Naast medische en psychologische behandelingen is een gezonde levensstijl een belangrijke factor bij herstel.

Door een combinatie van deze behandelmethoden kan iemand met een psychose weer grip krijgen op het dagelijks leven en, in veel gevallen, succesvol herstellen.