Oorzaken van hyperventilatie: hoe angst en ademhaling een rol spelen bij hyperventilatie

Ademen doen we autonoom, dat wil zeggen dat we hierbij niet hoeven na te denken, het wordt geregeld door de hersenstam of truncus cerebri.

Toch kan dat voor sommige mensen anders zijn, zo kan men te snel en te diep ademen waardoor er een disbalans ontstaat tussen zuurstof en kooldioxide in het bloed.

Hyperventileren doen we allemaal weleens, de letterlijke betekenis van dieper en sneller ademhalen is hyperventilatie. Over het algemeen ademen we ongeveer 8000 tot 29.000 keer per dag.

Wat is hyperventilatie

Bij hyperventilatie gaat men sneller ademen dan nodig, waardoor het gehalte kooldioxide in het bloed stijgt. Dit kan allerlei psychogene en somatogene klachten veroorzaken. Hyperventilatie kan acuut of chronisch zijn en kan verschillende oorzaken hebben zoals angst, stress, paniekaanvallen, longziekten, hartaandoening, pijn en soms andere ernstige ziekten.

Als periodes van hyperventilatie zich vaak voordoen en samen gaan met aanhoudende klachten, kunnen we spreken van het hyperventilatiesyndroom (HVS).

Oorzaken van hyperventilatie en het hyperventilatiesyndroom

Soorten hyperventilatie

Acute hyperventilatie

Dit is een plotse aanval van hyperventilatie waarbij je te snel gaat ademen. Het zuurstofgehalte in je bloed wordt dan te hoog en het gehalte kooldioxide gaat verder naar beneden. Omdat je een gebrek aan kooldioxide hebt, krijg je het gevoel dat je zuurstofgebrek hebt en ga je nog sneller en dieper ademen waardoor het gebrek aan kooldioxide nog groter wordt en je gaat hyperventileren. Eventueel kan dit leiden tot een paniekaanval.

Chronische hyperventilatie

Door sommige aandoeningen of omstandigheden kunnen we langdurig of herhaaldelijk te maken krijgen met ademhalingsklachten. Redenen hiervoor kunnen zijn: een hart-of longaandoening en langdurige stress. 

Waar we bij acute hyperventilatie meestal spreken van een tijdelijk probleem als gevolg van een trigger, bijvoorbeeld angst. Spreken we bij chronische hyperventilatie van een langdurige periode of steeds terugkerende episodes van hyperventilatie. De periodes bij chronische hyperventilatie zijn meestal mild tot matig.

Hoe herken je een hyperventilatieaanval

De geestelijke en lichamelijke klachten bij een hyperventilatieaanval kunnen verschillen van persoon tot persoon en kunnen zich anders voordoen wanneer je angst voelt opkomen bij acute hyperventilatie dan bij chronische hyperventilatie. Maar ze worden altijd gekarakteriseerd door een diepe en versnelde ademhaling.

Enkele symptomen die voorkomen bij hyperventilatie

Verkeerd ademen
Hart gaat sneller kloppen
Droge mond
Opgeblazen gevoel
Verkeerde manier
Sneller ademhalen
Gevoel van ademtekort
Drukkend gevoel op de borst
Duizeligheid
Angst- en paniekaanvallen
Tintelend gevoel
Spierkrampen

Hyperventilatie en chronische vermoeidheid

Bij een acute hyperventilatieaanval ga je versneld ademhalen, wat kan leiden tot een structureel energielek. Dit is omdat ons lichaam eigenlijk constant in de paraatheid staat om te vechten of te vluchten. Het is alsof ons lichaam in overdrive is en van deze overprikkeling raken we erg vermoeid. De zuurgraad of PH-waarde in ons bloed verandert, je krijgt te veel zuurstof binnen en te weinig kooldioxide, je spieren en organen gebruiken meer energie dan gewoonlijk, en mogelijk slaap je niet voldoende door de angst waardoor je in een staat van chronische vermoeidheid terecht komt.

Een chronische hyperventilatie aanval kan wat milder verlopen, daar kan het zijn dat je structureel verkeerd gaat ademhalen en dat zelf helemaal niet opmerkt, bijvoorbeeld als je fout gaat ademhalen door een long- of hartaandoening. Maar ook hier verandert de zuurgraad in het lichaam. Het gaat als volgt in zijn werk: door het versneld ademhalen gaan bloedvaten continu vernauwen waardoor we te weinig zuurstof krijgen, ons bloed wordt alkalisch, door het alkalisch bloed kunnen erytrocyten niet goed worden getransporteerd en als gevolg ontstaat er vermoeidheid. Om de zuurgraad te herstellen, gaan onze spieren melkzuur produceren, wat krampen in de spieren kan veroorzaken.

Achterhaalde strategieën bij hyperventilatie

Niet in een zakje blazen

Nog steeds denken veel mensen dat bij hyperventilatie in een plastic zak ademen helpt, terwijl dit niet effectief is. In 1982 werd al onderzoek gedaan door de Universiteit van Utrecht, en daar ontdekte men dat een teveel aan CO₂ (hypercapnie) een trigger kan zijn voor een paniekaanval.

Lucht die we inademen bestaat voor uit 21% uit zuurstof (78% stikstof, 21% zuurstof en 1% andere gassen), en de lucht die we uitademen 4% kooldioxide (16% zuurstof, 4% kooldioxide, 78% stikstof, 1% andere gassen). Dus als we de uitgeademde lucht telkens opnieuw gaan ademen, ademen we steeds meer kooldioxide in en steeds minder zuurstof. Met andere woorden, in een zakje blazen gaat de kans op een paniekaanval enkel verhogen door een gebrek aan zuurstof.

Reset je zenuwstelsel en leer ademen, ademhalingsoefeningen bij angst

Ademhalingsoefeningen kunnen je hartslag en bloeddruk doen dalen, je zenuwstelsel tot rust brengen en zorgen voor een rustige ademhaling.

Soorten ademhalingsoefeningen

1. Mindfulness ademhaling

Je gaat je concentreren op je eigen ademhaling, op het hier en nu en alle stressvolle situaties los laten. Je bewustwording focust op het hier en nu, en je denkt enkel aan je eigen inademen en uitademen.

2. De 4-7-8 methode

De 4-7-8 methode is een ontspannings ademhalingstechniek waarbij je ademhaling past naar een rustig tempo. Je gaat concentreren op 4 seconden lang inademen, 7 seconden je adem vasthouden en 8 seconden langzaam uitademen. Deze techniek is ook nuttig om in slaap te vallen.

3. Diepe buikademhaling

Een buikademhaling is een hele diepe ademhaling waardoor er meer lucht naar de longen kan gaan. Deze ademhaling neemt wat meer tijd in beslag dan een borstademhaling waardoor je ademhaling vanzelf gaat vertragen en je tot rust komt. 

4. Progressieve ademhalingontspanning

Bij deze actieve ademhalingstechniek gaan we onze buikspieren aanspannen als we inademen en terug ontspannen bij het uitademen. Daarna breid je de techniek uit, je gaat je spieren aanspannen vanaf je voeten en werkt zo verder naar boven. Aan het einde ga je dus al je lichaamsspieren van kop tot teen aanspannen bij het inademen en ontspannen bij het uitademen.

Online cognitieve gedragstherapie (CGT) bij hyperventilatie

Spraaktherapie is nuttig bij hyperventilatie, maar vooral CGT lijkt erg nuttig bij hyperventilatie. Deze therapie gaat dieper in op de oorzaak van hyperventilatie en zal trachten de negatieve denkpatronen die bijdragen aan hyperventilatie te doorbreken. Er wordt gewerkt aan de psychologische triggers om de patronen die leiden tot hyperventilatie te doorbreken. 

Uit groot internationaal onderzoek is gebleken dat cognitieve gedragstherapie online net zo effectief is als traditionele therapie. Online therapie kan handig, toegankelijk en betaalbaar zijn. Via het online platform BetterHelp kun je praten met een gediplomeerde therapeut via telefoon, sms, videogesprek of live chat.