Waar komt mijn faalangst vandaan? Leer meer over hoe angst invloed heeft op je zelfvertrouwen

Faalangst beïnvloedt het leven op ongekende manieren. Het veroorzaakt dat twijfel wordt gecreëerd, dat situaties worden vermeden en dat soms zelfs kansen worden gemist uit angst om te falen. Door het gevoel dat men niet goed genoeg is of dat men anderen teleurstelt, vermindert het zelfvertrouwen en gaat men geen nieuwe uitdagingen meer aan. 

Wat is faalangst

Faalangst is de angst om te falen, de angst om dingen niet goed te doen. Het is een gevoel dat mensen krijgen op plaatsen en momenten waar en wanneer prestaties vereist zijn, bijvoorbeeld een sportcompetitie of een toneelvoorstelling. Hoewel een bepaalde mate van faalangst soms motiverend kan werken, spreken we van negatieve faalangst of een angststoornis wanneer de angst zo overheersend wordt dat het prestaties belemmert en het dagelijks functioneren in de weg staat. Bij 8% van de basisschoolleerlingen en 10-20% van de middelbare scholieren komt faalangst voor. Deze angst is dus vaak aanwezig bij studenten, met name in het voortgezet onderwijs, waar de verwachtingen hoog liggen en de druk om te presteren enorm groot is, maar ook volwassenen kunnen ermee te maken krijgen.

Het is niet te controleren wanneer de angst om te falen optreedt, maar het is duidelijk dat het voorkomt dat je je volledig kan concentreren op wat je zou moeten doen. Vooral het gevoel dat er geen grip is op de situatie en de negatieve gedachten die daarbij horen, en dat men op het punt staat te falen is erg vervelend en soms ronduit beangstigend.

De faalangst voor schoolsituaties is bij sommige kinderen en jongeren extreem aanwezig. Bij examens, spreekbeurten, het stellen van een vraag in de klas, in sociale situaties op school en bijvoorbeeld ook in het dagelijkse leven. De meeste vormen van deze angst zijn nuttige en gezonde reacties van het lichaam op onbekende of spannende situaties en de angst beschermt je dan of weerhoudt je ervan om ondoordachte dingen te doen. In het geval van faalangst is er echter geen sprake van onmiddellijk gevaar, maar een kind reageert alsof dat wel het geval is. Oorzaken faalangst zijn bijvoorbeeld dat er doemscenario's in hun hoofd blijven hangen of prestatiedruk. De faalangst kan de ontwikkeling van een kind remmen, hun ongemakkelijk laten voelen of hen belemmeren.

Hoe herken je faalangst en typische faalangstreacties?

Faalangst is herkenbaar in verschillende omstandigheden, omdat het vaak van invloed is op het gedrag, de emoties en de manier waarop men situaties ervaart. Faalangst komt vaak voort uit een combinatie van factoren, zoals opvoeding, persoonlijke ervaringen en genetische aanleg. Typische reacties zijn  zweten, misselijkheid, piekeren, te veel nadenken, angst of een angststoornis ontwikkelen en te kritisch zijn voor zichzelf. Hier volgen meer manieren waarop faalangst zich kan manifesteren:

Spanning en stress in dagelijkse omstandigheden

Zodra er sprake is van verschillende soorten faalangst, kan zelfs een eenvoudige situatie al voor veel spanning zorgen. Voorbeelden hiervan zijn het functioneren in grote groepen, het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden of het moeten nakomen van deadlines. Deze spanning uit zich dan vaak in een overspannen gevoel en voortdurende druk, die het moeilijk maakt om te ontspannen. Misschien ligt de lat voor onszelf vaak erg hoog en denken we dat we niet aan de verwachtingen van anderen kunnen voldoen.

Wordt uitstelgedrag ingegeven door faalangst

Uitstelgedrag is het opzettelijk uitstellen van taken die je eigenlijk moet afwerken, ondanks het besef dat dit tot negatieve gevolgen kan leiden. Door de angst om te falen geef je er de voorkeur aan om dingen uit te stellen. Als activiteiten buiten je comfortzone plaatsvinden, voelt dat overweldigend, dus gaat men op zoek naar een uitvlucht om ze maar niet te hoeven uitvoeren.

De invloed van een negatief zelfbeeld op faalangst

De indruk dat anderen altijd beter, slimmer of zelfverzekerder zijn, kan je zelfvertrouwen ernstig ondermijnen en je een negatief zelfbeeld geven. 

Je bent niet tevreden met één of meerdere kenmerken van jezelf. 

Behoefte aan bevestiging en angst voor kritiek

De behoefte aan externe goedkeuring is groot bij faalangst. Je vraagt anderen vaak om bevestiging. Daarnaast zorgt de angst met name voor negatieve opmerkingen ervoor dat het moeilijk is om feedback te ontvangen, waardoor men snel boos of defensief kan reageren.

Het stellen van extreem hoge verwachtingen en perfectionisme

Een belangrijk kenmerk van faalangst is het stellen van erg hoge verwachtingen in het leven. Vaak wordt de lat zo hoog gelegd dat het bijna onmogelijk is om daaraan te kunnen voldoen. Perfectionisme wordt vaak geassocieerd met een sterke behoefte aan controle, waardoor de angst om fouten te maken nog groter wordt.

Moeite met beslissingen nemen

Het nemen van beslissingen is heel moeilijk omdat men bang is de verkeerde keuze te maken en te falen. Er wordt gedacht, ik kan dit toch niet, dit gaat nooit werken voor mij.

Oorzaken van faalangst en risicofactoren

Iedereen kan faalangst ontwikkelen, toch zien we dat het vaak ontstaat door een combinatie van verschillende factoren. Oorzaken faalangst kunnen ontstaan door hoge druk — op school, tijdens sport of door de hoge eisen van ouders. Een enkele negatieve ervaring kan al voldoende zijn om de angst te versterken, vooral wanneer iemand bang is dat een vergelijkbare situatie opnieuw gebeurt.

Daarnaast speelt ook het zelfbeeld een grote rol. Mensen die zichzelf voortdurend vergelijken met anderen of het gevoel hebben dat ze minder goed presteren dan hun omgeving of vrienden, lopen meer risico om faalangst te ontwikkelen. Genetische aanleg kan dit nog versterken: niet iedereen beschikt over hetzelfde emotionele draagvlak, waardoor stressgevoelige personen sneller last krijgen van angstreacties.

Ook erfelijkheid en persoonlijkheid zijn belangrijke risicofactoren. Onderzoek toont aan dat faalangst vaker voorkomt bij mensen uit families waar angststoornissen of perfectionistische trekken aanwezig zijn. En tot slot kunnen psychische aandoeningen zoals een angststoornis, depressie of verslavingsproblemen faalangst in stand houden of verergeren. Een combinatie van één of meerdere van deze oorzaken en/of risicofactoren kan ervoor zorgen dat mensen te maken krijgen met faalangst.

Gevolgen in school, werk en relaties

Kinderen, jongeren en volwassenen kunnen allemaal te maken krijgen met faalangst. Deze angst kan zich voordoen bij schoolopdrachten, sportprestaties, tijdens het werk of bij gewone dingen uit het dagelijks leven waarbij men bang is beoordeeld te worden. Druk kan van buitenaf komen, zoals van de ouders, collega’s, geliefden of vrienden. Maar de druk kan ook van binnenuit komen, dan leggen mensen vaak druk op zichzelf. De gedachte “wat als het fout gaat” overheerst dan zo sterk dat mensen hun zelfvertrouwen soms helemaal verliezen.

Faalangst kan zich op drie manieren uiten: cognitief, sociaal en motorisch.

Bij cognitieve faalangst hangt de angst vooral samen met schoolse activiteiten. Men kan zich bijvoorbeeld perfect voorbereiden op een toets, maar het kan op het moment zelf helemaal fout gaan doordat men dichtklapt. Ze kunnen bijvoorbeeld een black-out krijgen, plots last krijgen van hevige hoofdpijn of een syncope. Hoeveel ze ook gedaan hadden voor de opdrachten, het lijkt dan plots allemaal verdwenen.

Sociale faalangst gaat over de angst om sociale relaties aan te gaan met andere mensen. Er kan veel druk zijn doordat mensen zichzelf vergelijken met anderen of met wat ze te zien krijgen op sociale media. Wie zich voortdurend vergelijkt met andere mensen, kan makkelijk een laag zelfbeeld ontwikkelen en eventueel contact met anderen vermijden uit angst om negatief beoordeeld te worden.

Tot slot hebben we ook de motorische faalangst, deze vorm van faalangst heeft te maken met falen in lichamelijke prestaties. Dit kan bijvoorbeeld gaan over sportprestaties, dansen op een feest, een spreekbeurt of een speech. Iemand die goed getraind is, kan bijvoorbeeld plots hevige buikkrampen krijgen, of een tennisser kan plots geen opslag meer geven.

Allemaal hebben ze dus gemeen dat er op een belangrijk moment een blokkade optreedt en de opdracht niet goed gaat. Faalangst beïnvloedt niet alleen de prestaties op zich, maar ook het zelfvertrouwen en relaties met anderen.

De impact van faalangst op je zelfvertrouwen en faalangstgedrag

Wanneer er sprake is van faalangst, is er een constante en vaak irrationele angst om fouten maken, iets verkeerd te doen of niet genoeg te presteren. Men begint steeds meer te twijfelen,  waardoor het vertrouwen in zelf afneemt en de faalangst het overneemt van het zelfvertrouwen. Deze manier is begrijpelijk, maar het plaatst jezelf in een vicieuze cirkel. De spanning neemt toe, waardoor je het gevoel krijgt steeds kwetsbaarder te worden. Voor buitenstaanders om je heen wordt het gezien als een gebrek aan interesse of aandacht. Zelfvertrouwen hangt grotendeels af van je ervaringen uit het verleden. Want hoe vaker men merkt dat men iets goed kan, hoe makkelijker het is om te geloven dat men het weer kan. Daarom is steun en complimenten van anderen zeer belangrijk.

Praktische tips voor faalangst overwinnen

• Denk positief: Onze gedachten bepalen ons gedrag, dus wanneer we situaties positiever bekijken, voelen we ons een stuk beter en kunnen we ons gedrag aanpassen. Zeg tegen jezelf: "Het gaat lukken," en geloof in je eigen kracht.
• Ontspan regelmatig: Relaxeren is een uitstekende manier om van gedachten te veranderen. Ontspannen betekent immers dat men beter in staat is om in zichzelf te kijken.
• Laat fouten toe: Beschouw perfectionisme vooral als iets positiefs; je doet er alles aan om je doel te bereiken. Dit werkt inspirerend voor anderen en met wilskracht kom je vaak heel ver. 
• Uitstelgedrag: Men stelt een moeilijk project of studieopdracht zo lang mogelijk uit, dit zorgt vervolgens voor onmacht en soms zelfs voor schuldgevoelens. Werk aan kleinere doelen waarmee vaak succes wordt geboekt. Dit zorgt voor voldoening, energie en de motivatie om door te gaan.
• Online therapie: Een online therapie is vaak een goede manier om faalangst aan te pakken. Hiermee kan vanuit de vertrouwde omgeving aan angst en zelfvertrouwen gewerkt worden. 
• Cognitieve gedragstherapie: Met behulp van deze therapie kan men negatieve denkpatronen verbreken en meer realistische, positieve manieren van denken ontwikkelen. 

Zelfhulpstrategieën en omgaan met faalangst

Naast professionele hulp zijn er heel wat verschillende manieren om aan je faalangst te werken, zoals zelfhulpstrategieën. Deze kunnen je helpen bij het aanpakken van je faalangst; via deze strategieën leer je rustiger omgaan met stressvolle situaties en bouw je zelfvertrouwen op. Niemand vindt het leuk om zich angstig te voelen, en veel mensen hebben er ook schaamte over. Maar praat erover — dat helpt je al heel wat vooruit. Bedenk dat fouten maken menselijk is en dat piekeren en constant nadenken over wat fout kan gaan je niet ten goede komen. Bij zelfhulpstrategieën leer je bijvoorbeeld niet langer te focussen op wat fout kan gaan, maar op wat allemaal goed kan gaan; je leert ontspannen omgaan met stressvolle situaties en inzicht krijgen in je eigen gedrag en patronen.

De gevolgen van faalangst

Faalangst kan ervoor zorgen dat iemand activiteiten of scenario's met een mogelijk onsuccesvolle uitkomst uitstelt of vermijdt. Mensen met faalangst zijn bang om nieuwe dingen te proberen of risico's te nemen. Ook vermijden ze situaties waarin ze een kans op mislukking zien, zoals een examen of sollicitatiegesprek. Dit kan zich ook manifesteren bij motorische taken, zoals een sportwedstrijd of een fysieke uitdaging, waar de angst om te falen hen belet om volledig deel te nemen of te presteren. Maar het kan ook betekenen dat ze bang zijn voor een mislukte relatie, een mislukte carrière of een teleurstelling voor anderen. 

Ook kan faalangst leiden tot een breed scala aan emotionele en psychische klachten, zoals verlegenheid, depressie, angst, paniekaanvallen of een laag gevoel van eigenwaarde.  Faalangst kan de prestaties niet alleen belemmeren op intellectueel of sociaal vlak, maar ook bij fysieke prestaties, zoals het uitvoeren van sportieve activiteiten, het geven van een presentatie of zelfs het uitvoeren van simpele dagelijkse taken.

Waarom het begrijpen van faalangst je verder helpt

Er zijn psychologen die beweren dat de angst om te falen juist een heel goede motivatie is. Dit wordt vaak aangeduid als positieve faalangst. Volgens hen is de positieve angst om te falen en de bijbehorende schaamte de drijvende kracht om superprestaties te behalen. Hoewel faalangst doorzettingsvermogen en inspanning kan aanmoedigen, zorgt het ook voor meer stress en angst, vaak tot het breekpunt van een individu.

Online therapie bij faalangst

Online therapie biedt een flexibele manier om faalangst te behandelen. Vaak start zo’n traject bij de huisarts en word je na de nodige informatie doorverwezen voor een behandeling bij een therapeut. Online therapie biedt je de mogelijkheid om vanuit een vertrouwde omgeving aan jezelf te werken, zonder de druk van fysieke afspraken. Dankzij digitale hulpmiddelen zoals videogesprekken, chat en interactieve oefeningen wordt het mogelijk om onder begeleiding van een professional je angsten te onderzoeken en aan te pakken.

Ook een groot voordeel van online therapie is de bereikbaarheid. Vaak zijn sessies eenvoudig in te plannen op tijden die het passend zijn en kan er makkelijk worden gestart. Daarnaast kan het voor mensen met faalangst of een angststoornis aangenamer zijn om in een vertrouwde omgeving aan hun onzekerheden te werken.