Verlatingsangst en onveilige hechting: de invloed van verlatingsangst op relaties

Het hebben van intieme relaties kan erg mooi zijn, maar ook heel wat uitdagingen met zich meebrengen. Verlatingsangst of separatieangst kunnen hierbij een belangrijke rol spelen. Verlatingsangst uit zich meestal in een overdreven angst om van iemand gescheiden te worden of iemand te verliezen waaraan men emotioneel erg is gehecht.

Waar het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) de diagnose van verlatingsangst vroeger beperkte tot kinderen en adolescenten, is de diagnose vanaf de vijfde editie in 2013 uitgebreid naar verlatingsangst bij volwassenen.

Laten we dieper ingaan op verlatingsangst bij volwassenen, de invloed van die angst op relaties en wat kan helpen om een verlatingsangstststoornis te voorkomen.

Verlatingsangst: begrijpen van verlatingsangst en verstoorde hechtingspatronen

Het verschil tussen verlatingsangst, verstoting, verwerping en en onveilige hechting

Verlatingsangst verwijst naar een diepe en vaak irrationele angst om verlaten te worden door bepaalde hechtingsfiguren. Deze angst ontstaat meestal door factoren als onveilige hechting, dodelijke ziekte, verkeerde mensen, verlieservaringen of trauma’s. Onveilige hechting wortelt vaak in de kindertijd en kan voortkomen uit wisselvallige of onvoorspelbare opvoedingsomstandigheden. Wanneer kinderen niet de consistente en emotionele steun krijgen die ze nodig hebben, ontwikkelen ze vaak onveilige hechtingsstijlen, zoals angstige, vermijdende of gedesorganiseerde hechting.

Hoe onveilige hechting kan een verwoestende invloed hebben op relaties

Verlatingsangst en hechtingsstijlen zijn op een erg complexe manier met elkaar verbonden en kunnen een negatieve impact hebben op elkaar. Hechtingsstijlen die ontstaan in de vroege kindertijd, bepalen in belangrijke mate hoe we ons in latere relaties gedragen. En verlatingsangst is vaak het gevolg van die onveilige hechtingsstijl. En vertoont doordaar claimend gedrag, extreme jaloezie en de nood aan constante bevestiging, of net het tegenovergestelde gedrag zoals een vermijdende hechtingsstijl uit angst voor pijn en afwijzing.

Risicofactoren voor het ontwikkelen van verlatingsangststoornissen

Mensen met een obsessieve-compulsieve stoornis hebben meer kans om verlatingsangst te ervaren, maar ook factoren als erfelijkheid, opvoeding, ingrijpende gebeurtenis, traumatische ervaringen en omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan de aanleg voor deze stoornis.

Wat zijn de symptomen van verlatingsangst

Symptomen van verlatingsangst bij jonge kinderen kunnen zijn: het weigeren alleen te slapen, aanhankelijkheid, herhaaldelijk nachtmerries waarin men een dierbare verliest, lichamelijke klachten als hoofdpijn en buikpijn, paniek bij scheiding van de hechtingsfiguur.

Symptomen van verlatingsangst bij adolescenten kunnen zijn: paniekaanvallen, niet naar school willen, insomnia, weigeren alleen te slapen, herhaaldelijk nachtmerries, lichamelijke symptomen als hoofdpijn en buikpijn, angst dat men gescheiden raakt.

Symptomen van verlatingsangst bij volwassenen kunnen zijn: regelmatig contact met hechtingsfiguren, buitensporige angst om alleen te zijn, nachtmerries, lichamelijke symptomen als hoofdpijn en buikpijn, angst om van huis gescheiden te zijn, claimen, extreme jaloezie, paniekaanvallen, angst om te slapen zonder de gehechtheidsfiguur.

Hoe herken je onveilige hechting in je dagelijks leven?

Een onveilige hechting kan zich op heel wat verschillende manieren uiten 
Angstig-ambivalente hechting: hierbij hebben we een overmatige hechting waarbij er moeite is met zelfstandig zijn, waarbij uitermate emotionele reacties, onzekerheid en verlatingsangst centraal staan.

Een vermijdende hechting waar men net het tegenovergestelde zal doen dan bij een onveilige hechting, dan hebben we het over emotionele afstand, weinig intimiteit, vermijden van conflicten en een overmatige focus op zelfstandigheid.

Een combinatie van beide is ook mogelijk en dan komen we bij een gedesoriënteerde hechting, centraal staan tegenstrijdig gedrag, door onverwerkte trauma’s en negatieve ervaringen, emotionele onrust en vertrouwensproblemen.

Hoe onveilige hechting een invloed kan hebben op relaties

Een angstig-ambivalente hechting is er een overmatige angst voor verlating of afwijzing die ze in het verleden hebben ervaren. Hierdoor stellen ze zich vaak over afhankelijk op ten opzichte van hun partner, hebben ze constant bevestiging nodig. Dit kan leiden tot obsessief gedrag zoals extreme jaloezie, het controleren van hun partner, wantrouwen en een onzeker gevoel als hun partner niet beschikbaar is. Of men zal net een diepe emotionele verbinding vermijden omdat men bang is om gekwetst te worden, door dit gedrag kan verlatingsangst groeien want men heeft onbewust geleerd om geen veilige hechting toe te laten in de huidige relatie.

De constante behoefte aan bevestiging, een negatief zelfbeeld en claimen kan een partner overweldigen, wat soms leidt tot afstand of zelfs uiteindelijk tot verlating kan leiden, en hierbij worden de oorspronkelijke overtuigingen van de persoon die lijdt aan vorm van verlatingsangst bevestigd en versterkt.

Hoe verlatingsangst de dynamiek in een relatie kan verstoren

Mensen die verlatingsangst ervaren kunnen onbewust gedrag vertonen om hun partner dicht bij hen te houden, maar dit heeft vaak een tegenovergesteld effect. Denk maar aan claimend gedrag en het constant op zoek gaan naar bevestiging. Dit gedrag kan een disbalans teweegbrengen in de relatie, omdat één partner constant moet geruststellen en de andere constant op zoek is naar bevestiging. Mogelijk krijgt degene met de geruststellende rol een verstikkend of belastend gevoel. Deze constante behoefte aan bevestiging en angst om de ander te verliezen kan afstand creëren in plaats van verbondenheid.

Hoe stel je de diagnose verlatingsangst

Om de diagnose officieel te stellen moet men zich baseren op DSM-5, een persoon moet ten minste aan drie van de volgende kenmerken voldoen:

• Intense stress voor en tijdens de scheiding
• Intense bezorgdheid over het mogelijks verliezen van een hechtingsfiguur
• Intense bezorgdheid over een activiteit dat separatie kan betekenen
• De hechtingsfiguur niet willen te verlaten
• Constante en overmatige angst om alleen te zijn
• Niet alleen kunnen slapen
• Nachtmerries over een mogelijke separatie
• Fysieke klachten tijdens een separatie of mogelijke separatie

Daarnaast moet de angst altijd en prominent aanwezig zijn voor tenminste vier weken bij kinderen en jongvolwassenen, en tenminste zes maanden bij volwassenen. Het gedrag beperkt het sociale- en dagelijkse leven, de klachten mogen niet de oorzaak zijn van een andere psychische aandoening.

Zoek je behandeling voor separatieangststoornis (Cognitieve Gedragstherapie bij verlatingsangst)

De behandeling van verlatingsangststoornissen bij kinderen en adolescenten kan hun levenskwaliteit verbeteren en kan het risico op het ontwikkelen van bijkomende angststoornissen als volwassenen verminderen. De behandeling bij volwassenen bestaat uit psychotherapie, een medicatieschema of een combinatie van beide.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Een aanbevolen behandeling voor verlatingsangst op elke leeftijd is psychotherapie, meer bepaald cognitieve gedragstherapie (CGT). Een CGT-therapeut die gespecialiseerd is in verlatingsangst kan helpen om gevoelens van angst te herkennen en leren hoe die gevoelens aan te sturen door bijvoorbeeld gebruik te maken van ontspanningstechnieken.

Een medicatieschema

Artsen kunnen ook tijdelijk antidepressiva voorschrijven om iemand door de meest acute symptomen van verlatingsangst heen te helpen. Hiervoor worden vaak selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI's).

Professionele hulp zoeken: hoe therapie kan helpen bij verlatingsangst

Als je symptomen van verlatingsangst ervaart, kan je mogelijk baat hebben bij gerichte therapie. Professionele hulp bij verlatingsangst speelt een cruciale rol in het doorbreken van patronen die kunnen leiden tot claimend gedrag. Door cognitieve gedragstherapie leert iemand hoe en waarom verlatingsangst ontstaat, en hoe men dat gaat overkomen door gezonde en veilige patronen op te bouwen. Zo wordt verlatingsangst stap voor stap beheersbaar, wat uiteindelijk zowel het persoonlijke welzijn als de kwaliteit van de relatie verbetert.

Online therapie bij verlatingsangst

Online therapie is laagdrempelig, voordelig en je hoeft niet naar je afspraak te reizen. Via BetterHelp kun je gematcht worden met een gekwalificeerde angsttherapeut waarmee je in gesprek kan via de telefoon, video en/of in-app messaging vanuit het comfort van thuis of waar je maar een internetverbinding hebt. Onderzoek wijst uit dat online therapie voor veel mensen zeer effectief is. Het kan je helpen om minder hinder te ondervinden van je verlatingsangst en je mentale weerbaarheid versterken.