Premenstrueel syndroom: Symptomen en diagnose van PMS en PMDD

Misschien herken je dit: in de dagen vóór je menstruatie verandert er iets. Je voelt je prikkelbaar, somber of gespannen. Je krijgt last van een opgeblazen gevoel, gevoelige borsten of overmatige slaperigheid. Soms lijkt het alsof je jezelf niet meer bent en dat gebeurt elke maand opnieuw. Voor veel mensen is dit herkenbaar als het premenstrueel syndroom, ook wel PMS genoemd, maar soms gaat het verder. Dan is er sprake van een zwaardere vorm: PMDD, ofwel premenstrual dysphoric disorder. Maar hoe weet je of je klachten niet meer ‘gewoon bij de menstruatie horen’?

Wat zijn PMS en PMDD?

Het premenstrueel syndroom (PMS) is een cyclisch terugkerend patroon van lichamelijke en psychische klachten dat zich voordoet in de dagen voorafgaand aan de menstruatie. Deze klachten ontstaan in de tweede helft van de menstruatiecyclus, ook wel de luteale fase genoemd, wanneer de hormonen oestrogeen en progesteron van nature sterk gaan schommelen.

PMDD, ofwel premenstrual dysphoric disorder, is een zwaardere vorm van PMS. Dit is een serieuze, terugkerende stemmingsstoornis die diep ingrijpt op je dagelijks leven, relaties en zelfbeeld. De klachten ontstaan door een combinatie van hormonale veranderingen, psychische factoren en soms ook eerdere negatieve gebeurtenissen zoals seksueel trauma of chronische stress.

Typische lichamelijke en emotionele symptomen

De symptomen van PMS zijn breed en kunnen zowel fysiek als emotioneel van aard zijn. Veelvoorkomende lichamelijke en emotionele klachten zijn onder ander:

• Opgeblazen gevoel
• Gevoelige borsten
• Hoofdpijn
• Vermoeidheid
• Eetbuien
• Stemmingswisselingen
• Prikkelbaarheid
• Huilbuien
• Een lager of negatief zelfbeeld
• Overmatige slaperigheid
• Moeite met concentratie
• Gevoelens van spanning

Deze klachten komen meestal in milde tot matige mate voor, maar kunnen bij sommigen een groot effect hebben op hun dagelijks leven. Belangrijk is dat ze tijdelijk zijn en verdwijnen als de menstruatie begint.

Wanneer PMS overgaat in iets ernstigers

Wanneer de klachten niet alleen ongemakkelijk zijn, maar het functioneren op school, werk of in relaties belemmeren, kan er meer aan de hand zijn dan PMS. Als je maandelijks terugkerende periodes ervaart van intense somberheid, woede, angst of paniek, dan kan het zijn dat je te maken hebt met premenstrual dysphoric disorder (PMDD). Deze aandoening is ernstiger en wordt erkend als een stemmingsstoornis.

PMDD: het premenstrueel dysforie syndroom uitgelegd

PMDD, voluit premenstrual dysphoric disorder, is een ernstige aandoening die valt onder de stemmingsstoornissen. Het lijkt qua timing op PMS, de klachten treden op in de luteale fase, maar de aard en intensiteit van de symptomen zijn veel zwaarder. Mensen met PMDD ervaren vaak een depressieve stemming, ernstige prikkelbaarheid, paniek, angst of emotionele instabiliteit. Deze klachten kunnen gepaard gaan met slaapproblemen, sociale terugtrekking of zelfs suïcidale gedachten. De symptomen verdwijnen meestal binnen enkele dagen na het begin van de menstruatie, maar keren elke cyclus terug, wat het gevoel van controleverlies vergroot. PMDD komt naar schatting bij 3 tot 8% van de mensen met een menstruatiecyclus voor en wordt vaak te laat of niet herkend.

De rol van oestrogeen en progesteron in de luteale fase

Tijdens de luteale fase van de cyclus, die begint na de eisprong, neemt het progesteron toe terwijl het oestrogeen daalt. Deze hormonale schommelingen zijn normaal, maar bij mensen met PMDD leidt deze verschuiving tot een heftige negatieve reactie in de hersenen. Bij sommigen raakt de balans tussen hersenchemicaliën zoals serotonine verstoord, wat leidt tot stemmingsklachten.

Hoe herken je PMDD: symptomen en ernst

De klachten bij PMDD zijn niet subtiel. Ze zijn cyclisch, intens en beïnvloeden je functioneren op een diep niveau. Typische symptomen zijn onder andere intense stemmingswisselingen, woede, prikkelbaarheid, verdriet, angst, paniek, en in ernstige gevallen zelfs gedachten aan zelfbeschadiging. Je kunt moeite hebben om dagelijkse taken uit te voeren, gesprekken te voeren of afspraken na te komen. Naast de depressieve stemming zijn er ook lichamelijke klachten zoals vermoeidheid, slaapproblemen en een gevoel van uitputting.

Psychische klachten en innerlijke conflicten bij vrouwen met PMDD

PMDD raakt je op een diep emotioneel niveau. Veel mensen die ermee leven ervaren innerlijke conflicten: je wéét dat je niet ‘zomaar chagrijnig’ bent, maar je voelt je tegelijkertijd schuldig, onzeker of schamend over je gedrag. De wisselende intensiteit van je stemming kan je relaties onder druk zetten en maakt het moeilijk om te vertrouwen op je eigen stabiliteit. Sommige mensen omschrijven het alsof ze “twee versies van zichzelf” zijn, eentje vóór en eentje ná de menstruatie. Deze splitsing kan een gevoel van vervreemding geven en een diepe invloed hebben op je gevoel van eigenwaarde. Herkenning en erkenning zijn essentieel in het doorbreken van deze eenzaamheid.

Hoe wordt de juiste diagnose gesteld bij PMDD?

Het stellen van de juiste diagnose bij PMDD begint met het herkennen van het patroon: klachten die steeds terugkeren in de tweede helft van je menstruatiecyclus en verdwijnen zodra de menstruatie begint. Volgens de DSM-5 moeten deze symptomen minstens twee cycli worden bijgehouden om aan te tonen dat ze cyclisch en niet continu aanwezig zijn.

Het belang van cyclusmonitoring en patronen herkennen

Cyclusmonitoring is cruciaal omdat PMDD juist gekenmerkt wordt door een duidelijk begin- en eindpunt binnen de menstruatiecyclus. Door dagelijks je stemming, energie, eetlust en slaappatroon bij te houden, ontstaat er inzicht in je klachtenprofiel. Patronen bieden houvast in wat vaak als chaos voelt. Veel mensen merken achteraf dat de erkenning van die patronen al een eerste vorm van grip geeft.

Aandacht voor hormonale disbalans en persoonlijke voorgeschiedenis

Bij het stellen van de diagnose moet niet alleen worden gekeken naar hormonale schommelingen, maar ook naar je psychologische geschiedenis. Onderliggende psychische factoren zoals seksueel trauma, psychische mishandeling of langdurige stress kunnen je gevoelig maken voor hormonale disbalans.

Leven met PMDD: impact op relaties, werk en zelfbeeld

Wat kun je zelf doen om klachten te verminderen?

Zelfzorg is geen oplossing, maar wel een essentieel onderdeel van omgaan met PMDD. Ritme, voeding, slaap en beweging hebben allemaal invloed op hoe je je voelt in de kwetsbare fase van je cyclus. Door bewust keuzes te maken in je planning, minder prikkels, rustmomenten inbouwen kun je de pieken iets verzachten. Sommige mensen merken verbetering door voeding met een stabiele bloedsuikerspiegel, magnesiumsupplementen of het vermijden van cafeïne en alcohol. Ook ontspanningstechnieken zoals ademhaling, yoga of mindfulness kunnen helpen om spanning te reguleren. Belangrijk is vooral dat je jezelf serieus neemt en je klachten niet wegwuift als ‘overdreven’.

Wat kan therapie betekenen bij PMDD?

Bij het behandelen van PMDD kan therapie ruimte bieden om te begrijpen wat er gebeurt, waarom het je zo raakt, en hoe je ermee om kunt gaan. Cognitieve gedragstherapie (CGT) is effectief gebleken in het helpen herkennen en beïnvloeden van negatieve denkpatronen die je klachten kunnen versterken. Daarbij speelt ook psycho-educatie een belangrijke rol: begrijpen wat PMDD is, kan al een gevoel van opluchting en erkenning geven. In sommige gevallen is ook medicatie nodig, zoals antidepressiva (SSRI’s) die alleen in de tweede helft van de cyclus worden gebruikt. Bij ernstige vormen kunnen hormoonregulerende behandelingen zoals bepaalde anticonceptiemiddelen worden ingezet. Therapie is geen ‘quick fix’, maar het kan wel verlichting en perspectief brengen.

Voel jij je elke maand overrompeld door stemmingsklachten?

Ontdek of je in aanmerking komt voor een therapeut.

Een veilige plek om te praten, op je eigen tempo

Praten over stemmingsklachten rondom je menstruatie voelt voor veel mensen kwetsbaar, zeker als je niet erkend bent in eerdere hulptrajecten. Dan kan het helpen om op een toegankelijke manier te starten, zoals met online begeleiding. Online therapie biedt je de mogelijkheid om te praten wanneer jij daar ruimte voor hebt, vanuit je eigen veilige omgeving. Omdat je zelf het tempo bepaalt, kan dat extra veiligheid geven bij een onderwerp dat vaak met schaamte en eenzaamheid gepaard gaat. Juist deze vorm van ondersteuning helpt om die eerste stap te zetten. En dat is vaak precies wat nodig is.